kiwen - ŝtono, roko; ŝtone malmola kon - aero, spirito, vento poki - ujo; bolo, taso, skatolo, ktp.
Verboj
kama - veni, okazi, kaŭzi, igi pana - doni, sendi, ellasi toki - lingvo; paroli, diri
Verboj/prepozicioj
kepeken - uzi; metodo; per lon - ekzisti, veri, troviĝi, lokiĝi; ĉe, en, sur tawa - iri, movi, moviĝi; movanta; al, por
lon
lon povas roli kiel verbo aŭ prepozicio. Studu jenajn ekzemplojn:
mi lon tomo. - Mi estas ĉe domo. = Mi estas hejme.
mi moku lon tomo. - Mi manĝas en domo. = Mi manĝas hejme.
En la unua frazo, lon rolas kiel verbo ("ĉeesti");
en la dua, kiel prepozicio. Jen pliaj ekzemploj:
suno li lon sewi. - La suno estas en la ĉielo.
mi telo e mi lon tomo telo. - Mi banas min en la
banejo.
(telo povas ankaŭ signifi "lavi". tomo
telo, kiel vi memoru el la lasta leciono, signifas aŭ
"banejo" aŭ "necesejo" laŭ kunteksto.)
kili li lon poki. - La frukto estas en la korbo.
pipi ni li lon ma telo. - Tiuj insektoj loĝas en
marĉoj.
jan utala li utala lon ma tomo. - La soldatoj
batalas en la urbo.
lon kun helpoverbo kiel wile
Ĉar lon roli kiel verbo aŭ prepozicio, la signifo povas
esti iom ambigua kiam ĝi sekvas alian verbon. Ekzemple:
mi wile lon tomo. - Mi volas esti
hejme. aŭ: Mi volas (ion) en hejmo.
La dua ebla signifo estas malprobabla, sed por eviti tiajn
konfuzetojn, oni tipe dividas frazon en du partoj. Uzu la dupunkton
':' por tio.
mi wile e ni: mi lon tomo. - Mi volas ĉi tion: Mi estas hejme. = Mi volas esti hejme.
La saman dividon en du frazoj oni uzas en Tokipono kie aliaj lingvoj uzus subjunkcion aŭ subfrazon, ekzemple en Esperanto per "ke". Ekzemple:
sina toki e ni tawa mi: sina moku. - Vi diris al
mi tion: vi manĝas. = Vi diris al mi, ke vi manĝas.
lon kiel transitiva verbo
Ĉi tiu estas malofta uzo, kiun vi povas ignori ĝin por nun se vi volas.
Por kompreni la jenajn frazojn, vi bezonos du pliajn vortojn (plue
klarigotaj en postaj lecionoj): lape = dormi, pini =
fini, ĉesigi. Do, normala diro por "veki" estus:
mi pini e lape sina. - Mi finigis vian dormon. = Mi vekis vin.
Sed estas alia dirmaniero kun lon:
mi lon e sina. - Mi igis vin ĉeesti.
En tiu idiotismo, oni konsideras la dormanto kiel forestanta en alia
mondo; la vekanto devigas tiun ĉeesti en la reala mondo. Oni tamen
ne dirus sina lon e mi por "Vi vekis
min", ĉar la dormanto mem ne konsideras sin kiel malreala aŭ
forestanta.
kepeken
Kiam oni uzas kepeken kiel verbo, ĝin sekvas la akuzativan
prepozicion e, kiel ĉe aliaj verboj.
mi kepeken e ilo. - Mi uzas ilon.
sina wile kepeken e ilo. - Vi devas uzi ilon.
mi kepeken e poki ni. - Mi uzas tiun tason.
Oni uzas kepeken ankaŭ kiel prepozicio. Se la frazo havas
kaj rektan objekton kaj prepozician objekton, la prepozicia sintagmo
sekvas la akuzativan.
mi moku kepeken ilo moku. - Mi manĝas per
forko/kulero/k.s.
mi lukin e pipi kepeken ilo suno. - Mi rigardas
la insekton per lumilo.
tawa
Uzi tawa kiel netransitiva verbo
Kiam tawa estas uzata kiel netransitiva verbo, ĝi (same kiel
lon) ne uzas e por indiki la objekton.
Ĝi signifas tiuuze "iri al".
mi tawa tomo mi. - Mi iras al mia hejmo.
ona mute li tawa utala. - Ili iras al la milito.
sina wile tawa telo suli. - Vi volas iri al la maro.
ona li tawa sewi kiwen. - Ŝi iras al la supro de la roko.
Uzi tawa kiel direkta prepozicio
ankaŭ rolas kiel direkta prepozicio (pli-malpli
"al", sed foje "ĝis" aŭ "en" +
akuzativo).
mi toki tawa sina. - Mi parolas al vi.
ona li lawa e jan tawa ma pona. - Li gvidis la
popolon al la bona lando.
ona li kama tawa ma mi. - Li venas al mia lando.
jan pona li pana e kili tawa jan lili. - La amiko
donas frukton al la infano.
En Esperanto oni povas egale diri "Mi ŝatas tion" aŭ "Tio plaĉas al mi". En Tokipono oni uzas nur la lastan modelon, jene:
ni li pona tawa mi. - Tio estas bona al mi. Tio
plaĉas al mi.
ni li ike tawa mi. - Tio estas malbona al mi.
Tio malplaĉas al mi.
toki li pona tawa mi. - Mi ŝatas
paroli. aŭ Mi ŝatas lingvojn.
telo suli li ike tawa mi. - Mi ne ŝatas la maron.
Oni ankaŭ povas uzi tawa kiel "por", jene:
mi pona e tomo tawa jan pakala. - Mi
riparis la domon por la handikapulo.
Uzi tawa kiel adjektivo "movanta"
Estas pluraj idiotismaj kunmetoj, kie tawa signifas
"movanta".
tomo tawa - aŭto, kamiono ("movanta
konstruaĵo")
tomo tawa telo - ŝipo, boato
tomo tawa kon - aviadilo, helikoptero
Ambigueco pro tawa
Legu ĉi tiun frazon kaj pensu pri ĝiaj eblaj signifoj.
Poste, paĝumu malsupren.
mi pana e tomo tawa sina.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Se tawa estas uzata kiel adjektivo, tio signifas "Mi
sendas vian aŭton." Se tawa estas uzata kiel
prepozicio, tio signifas "Mi donas domon al vi. Kiel scii?
Per kunteksto... espereble.
Uzi tawa kiel transitiva verbo
Oni ankaŭ povas uzi tawa transitive ("movi").
Tiel, oni uzas e por indiki la rektan objekton.
mi tawa e kiwen. - Mi movas la rokon.
ona li tawa e len mi. - Ŝi deprenis miajn
vestojn.
kama
kama povas signifi "veni"; ĝin oni tipe uzas kun
tawa, ĉi tiel:
ona li kama tawa tomo mi. - Li venis al mia domo.
mi wile kama tawa ma tomo. - Mi devas veni al la urbo.
kama ankaŭ povas signifi "kaŭzi, igi". Ĝi povas
esti aŭ transitiva verbo kun rekta objekto, aŭ helpoverbo kun alia
verbo sekvanta.
mi kama e pakala. - Mi kaŭzis akcidenton.
sina kama e ni: mi wile moku. - Vi kaŭzis ĉi
tion: mi volas manĝi. = Vi malsatigis min.
Notu, ke oni ne povus diri *sina kama e mi wile moku.
Tokipono ne uzas subfrazojn tiel.
Kiel helpoverbo, kama povas indiki ekan aspekton.
mi kama jo e telo. - Mi ekhavas la akvon.
ona li kama lukin e pipi. - Li ekvidis la abelon.
jan nasa li kama pona. - La frenzulo saniĝas.
Ekzercoj
Traduku ĉi tiujn frazojn de Esperanto al Tokipono. Kontrolu la
respondon per la listiloj.
Mi riparis la lampon per eta ilo.
Mi ŝatas Tokiponon.
Ni donis al ili manĝon.
Tio ĉi estas por mia amiko.
La ilo estas en la skatolo.
Tiu botelo estas en la koto.
Mi volas iri al lia domo per mia aŭto.
Ili argumentas.
(Memoru tion, kion vi lernis pri adverboj en leciono 3.)
Nun, esperantigu ĉi tiujn frazojn. Por kelkaj, estas pli ol unu
ĝusta respondo.
sina wile kama tawa tomo toki.
jan li toki kepeken toki pona lon tomo toki.
mi tawa tomo toki. ona li pona tawa mi.
sina kama jo e jan pona lon ni.
Nun, vi jam lernis pli ol triono el la vortoj de Tokipono.